Ιστορία του Πόντου
Σημαντικότατη ομιλία του καθηγητή Κωνσταντίνου Φωτιάδη το 1989 στον σύλλογο ΑΡΓΟΝΑΥΤΑΙ – ΚΟΜΝΗΝΟΙ, μέσα σε 21 σελίδες ο αναγνώστης θα λάβει μια γενική εικόνα του σημαντικότατου αυτού θέματος. Διάφοροι ιστορικοί & μελετητές ισχυρίζονται ότι ο βίαιος εξισλαμισμός των πληθυσμών της Μ. Ασίας και ειδικά των Ρωμιών που ζούσαν εκεί ήταν μεγαλύτερη συμφορά για το γένος μας ακόμα και από την κατάρρευση του Βυζαντίου του 1453.
Ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή, το ήθος και τη δράση του Ιωάννη Πασαλίδη με αφορμή εκδήλωση αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του γιατρού, βουλευτή και προέδρου της ΕΔΑ που διοργανώνει το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, στον χώρο εκδηλώσεων της Βουλής. Ο ποντιακής καταγωγής Ιωάννης Πασαλίδης είναι ένα ιστορικό πρόσωπο που διακρίθηκε για το επαγγελματικό ήθος, την κοινωνική προσφορά και παράλληλα για τη βαθιά πολιτική αντίληψη και ευαισθησία. Ένας από τους ηγέτες της μεταπολεμικής Αριστεράς, που μέσα από μαχητική κοινοβουλευτική δράση άρθρωσε ένα νέο όραμα για την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία στην Ελλάδα. Η δημοσιογραφική έρευνα και επιμέλεια είναι των Γεωργίας Λοτσοπούλου και Γεωργιάδη Γιώργου, η ιστορική έρευνα του Σπύρου Κουζινόπουλου και η σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραθανάση.
Σε αποκλειστική του συνέντευξη ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, μέσα στο περιβάλλον της μοναδικής έκθεσης για τον Πόντο και την γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού, δικής του έμπνευσης και οργάνωσης, ομιλεί για την σημασία της 19ης Μαΐου, ημέρα μνήμης της Ποντιακής Γενοκτονίας.
Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Κώστας Φωτιάδης, μας εισάγει στην ιστορία και τον κόσμο του Ποντιακού Ελληνισμού, μέσα από την πολυθεματική έκθεση που οργάνωσε στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Μαΐου.
Δε θα μιλήσω για τη θέση της πόντιας γυναίκας τα πέτρινα χρόνια της Οθωμανοκρατίας, όπου οι συνθήκες επέβαλλαν να είναι καταδικασμένη μέσα στο σπίτι, ούτε για τα σκληρά και απαράδεκτα, για την εποχή μας πλέον, έθιμα, όπως το μάσς, που επιβλήθηκαν ως όπλα επιβίωσης, αλλά και ανδροκρατούμενης αντίληψης. Δε θα μιλήσω επίσης για την σταδιακά θετική αλλαγή του γυναικείου κινήματος μετά τις μεταρρυθμίσεις των Χάττι Σερίφ(1839) και Χάττι Χουμαγιούν(1856), ιδιαίτερα στον αστικό κύκλο, με την ίδρυση των παρθεναγωγείων, των αστικών σχολών, αλλά και των σχολείων σε όλη την περιφέρεια του Πόντου. Δε θα μιλήσω ακόμη για τη Μέριμνα Ποντίων Κυριών, το καύχημα του ποντιακού ελληνισμού. Σήμερα θα σταθώ μόνο στο δράμα των Ελληνίδων γυναικών του Πόντου την περίοδο της γενοκτονίας 1916-1923. Την εισήγηση μου αφιερώνω στον Υπουργό Παιδείας κ. Φίλη.
Το τέλος των βαλκανικών πολέμων, ο καθορισμός των συνόρων και η υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου από τις ενδιαφερόμενες χώρες, είχαν ως αποτέλεσμα την εθνολογική ανακατάταξη των βαλκανικών λαών και τη δημιουργία του προσφυγικού Ζητήματος. Η απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Νεότουρκους και από τις επεκτατικές βλέψεις της Βουλγαρίας, προκάλεσαν ισχυρό ρεύμα μετακίνησης ελληνικών πληθυσμών από τα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Βουλγαρίας στα νεοαποκτηθέντα ελληνικά εδάφη.
Mε την άλωση της Πόλης, και της Tραπεζούντας 8 χρόνια αργότερα, το 1461, έκλεισε το πρώτο μέρος του κεφαλαίου της ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού. Πολλοί Έλληνες των πλούσιων παραλιακών πόλεων και των χωριών, για να σωθούν, πήραν το δρόμο της εξόδου και της προσφυγιάς. Άλλοι μετοίκησαν στα παράλια της μεσημβρινής και νότιας Pωσίας, άλλοι στις παραδουνάβιες περιοχές, χτίζοντας καινούργιες ελληνικές πόλεις, καινούργια πολιτισμικά κέντρα, τα οποία αργότερα δέχονταν στοργικά κάθε καταδιωγμένο Έλληνα.
Είναι στιγμές που η σκέψη εξασθενεί μπροστά στην ανάμνηση των βιωμένων εμπειριών που μας χάρισε η πένα ενός συμπατριώτη, του Φίλωνα του Κτενίδη. Και τότε η φαντασία καλπάζει αχαλίνωτη στις απόκρυφες γωνιές της μνήμης και οικοδομεί έναν κόσμο γεμάτο φως: τον κόσμο των θεατρικών έργων του. Πνιγμένοι λοιπόν από συγκίνηση ζωντανεύομε μέσα μας με νοσταλγία τον χαμένο παράδεισο του Πόντου: τα γκρεμισμένα κάστρα, το κελάρυσμα των νερών του Πυξίτη, το κελάηδισμα των πουλιών στα ποντιακά παρχάρια, τη λαλιά των ανθρώπων που εναρμονίζονται με τον χώρο με μια μαγευτική σαγήνη. Και αφήνομε την αχλύ του χρόνου να τυλίγει την καθημερινότητα μας με αυτή την γοητευτική ανάμνηση, που είναι γλυκιά μαζί και πικρή...
Ο τίτλος της εισήγησης μου είναι ένα δίστιχο μοιρολόγι, που έγινε τραγούδι διαχρονικό, θα έλεγα και παραδοσιακό, γιατί κατέχει ιδιαίτερη θέση σε κάθε αυθεντική ποντιακή μουσική εκδήλωση ή οικογενειακό παρακάθι. Η μνήμη είναι δύναμη και ο ελληνισμός του Πόντου θυμάται με αυτό το λακωνικό δίστιχο το δράμα των Ελλήνων του Καυκάσου. Ποιοί είναι οι Έλληνες του Καυκάσου; Ο ελληνισμός του ιστορικού Πόντου, τα πέτρινα χρόνια της οθωμανοκρατίας, κάθε φορά που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα εθνικής επιβίωσης, επέλεγε το δρόμο της αναγκαστικής φυγής και σωτηρίας προς τις ομόθρησκες ρωσοκρατούμενες περιοχές. Όταν στον ρωσοοθωμανικό πόλεμο του 1828-1829, τα ρωσικά στρατεύματα του Πασκέβιτς κατέλαβαν τον Ανατολικό Πόντο, όλοι οι υπόδουλοι Έλληνες υποδέχτηκαν με δάκρυα χαράς τους ομόθρησκους ελευθερωτές...
Συμπληρώθηκαν φέτος 90 χρόνια από την οδυνηρή περιπέτεια που πέρασε ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας την περίοδο 1919–1922. Η προδομένη από τους συμμάχους νικήτρια Ελλάδα του Α παγκοσμίου, αλλά και από τα δικά της εγκληματικά λάθη, βρέθηκε από το δρόμο της ανάστασης του Γένους και της εθνικής ολοκλήρωσης στο σταυρό του μαρτυρίου. Τρις χιλιάδες χρόνια ζωντανής ελληνικής παρουσίας και προσφοράς στον Οικουμενικό πολιτισμό έλαβαν τέλος βίαια με την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και τον αφανισμό του ευρύτερου μικρασιατικού ελληνισμού. 353.000 χιλιάδες ήταν μόνο οι Έλληνες του Πόντου που δολοφονήθηκαν την περίοδο 1914 – 1923 από τους νεότουρκους και τους κεμαλικούς...
Βασίλεια εχάθανε και βασιλιάντʼ επήγαν και μαναχόν αθάνατα τʼεσά τα τραγωδίας.
Συμπληρώθηκαν επτά χρόνια από τότε που σίγησε το αηδόνι του Πόντου, ο Χρύσανθός μας, ο μεγάλος πόντιος τραγουδιστής, που για πέντε δεκαετίες ζωντάνευε με τη μελωδική φωνή του τους καημούς της ξενιτιάς και της προσφυγιάς, τους πόθους και τα «πάθια» του δοκιμαζόμενου ελληνισμού του Πόντου.
Η φωνή του Χρύσανθου έγινε η συνείδηση του ποντιακού στοιχείου. Μια συνείδηση που ταξίδεψε τους Πόντιους στις αλησμόνητες πατρίδες, τους πρόσφερε το λυτρωτικό βάλσαμο της παρηγοριάς και τους έμαθε να αγαπούν τον τόπο τους μέσα από την επιδίωξη της δικής τους ταυτότητας.
Ομιλία την 19η Μαΐου 2006, την ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, στην πλατεία της Αγίας Σοφίας, στη Θεσσαλονίκη.
Συναχθήκαμε εδώ σήμερα να διαδηλώσουμε πιστότητα στη μνήμη της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Επιτρέψτε μου να υπογραμμίσω: Ημέρα μνήμης δεν σημαίνει ημέρα συναισθηματικής απλώς εκτόνωσης. Θρηνούμε τη δολοφονία 353.000 Ελλήνων από τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις του τουρκικού κράτους, στα πλαίσια κεντρικής πολιτικής απόφασης και μεθοδικά σχεδιασμένης στρατηγικής. Η οδύνη είναι ανεξάλειπτη και αφόρητη, αλλά μόνη η οδύνη μένει πάντοτε άγονη.
Χρήστος Γιανναράς, Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Mε την άλωση της Πόλης, και της Tραπεζούντας 8 χρόνια αργότερα, το 1461, έκλεισε το πρώτο μέρος του κεφαλαίου της ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού. Πολλοί Έλληνες των πλούσιων παραλιακών πόλεων και των χωριών, για να σωθούν, πήραν το δρόμο της εξόδου και της προσφυγιάς.
Η λέξη «Γενοκτονία» στις μέρες μας συνειρμικά επικεντρώνει τη σκέψη μας στα δύο τραγικά γεγονότα του αιώνα μας, τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 από τους Νεότουρκους και τη Γενοκτονία των Εβραίων και των σλαβικών λαών το 1940-44 από τους Γερμανούς. Στον αιώνα μας διαπράχθηκαν εγκλήματα Γενοκτονίας εις βάρος και άλλων λαών, που συνειδητά η Νέα Τάξη πραγμάτων προσπάθησε και προσπαθεί να υποβαθμίσει. Ένας από αυτούς τους λαούς, που έχει υποστεί όλες τις μορφές και τις μεθόδους Γενοκτονίας και συγκεκριμένα από το ίδιο στρατοκρατικό καθεστώς που είναι υπεύθυνο για το ολοκαύτωμα του αρμενικού λαού, τον αφανισμό της κουρδικής εθνότητας και τη διχοτόμηση της Κύπρου, είναι και ο ελληνισμός του Πόντου...
Ο Πόντος ως γεωγραφική ενότητα, από την αρχαιότητα περιλάμβανε την ευρεία παραλιακή χώρα του Εύξεινου Πόντου: η έκταση κάλυπτε τις περιοχές ανάμεσα στο Φάση ποταμό, κοντά στον οποίο σήμερα βρίσκεται η πόλη Βατούμ της Γεωργίας, και την Ηράκλεια την Ποντική όπως αναφέρουν οι αρχαίοι ιστοριογράφοι Ηρόδοτος, Ξενοφώντας και άλλοι.
Όπως κάθε Αύγουστο τέτοια μέρα, οι ξεριζωμένοι Έλληνες του Πόντου γιορτάζουν στα υψώματα του Βερμίου τη μεγαλύτερη θρησκευτική και εθνική γιορτή τους. Θρησκευτική, γιατί, με τον αληθινό σεβασμό που τους διακρίνει, θα αποθέσουν τον ευλαβικό ασπασμό τους στο σεπτό εικόνισμα της Μεγαλόχαρης του Πόντου, της μητέρας όλων των ανθρώπων που πιστεύουν στην Ορθοδοξία, της μητέρας που βοήθησε αιώνες τον δοκιμαζόμενο ποντιακό ελληνισμό να αντλεί δύναμη και αισιοδοξία, χριστιανικό και ελληνικό φως, όταν οι βίαιοι εξισλαμισμοί λύγιζαν τα αποθέματα της ανθρώπινης σωματικής αντοχής. Εθνική, γιατί συσπειρωμένος ο ελληνισμός γύρω από τα μοναστήρια του Πόντου και ιδιαίτερα την Παναγία Σουμελά κατόρθωσε να διατηρήσει στα κατάβαθα της ψυχής του, όπως είχε γράψει ο παλιός ακούραστος εργάτης της Παναγίας Σουμελά Ευριπίδης Χειμωνίδης, άσβεστη τη φλόγα της ελπίδας και να διατηρήσει σαν άγια των αγίων τις παραδόσεις, τα τραγούδια, τους χορούς μα πάνω απ' όλα το δικαίωμα στην ιστορική μνήμη που χάρη στην τρίτη και την τέταρτη γενιά, σήμερα, διεκδικεί και από το ελλαδικό και όχι ελληνικό κράτος τον ανάλογο σεβασμό στην Ιστορία του Πόντου μέσα από την αναγνώριση της γενοκτονίας του...
Πόντο, ονομάζουμε την νότια παραλιακή λωρίδα, της Μαύρης Θάλασσας αλλιώς Εύξεινου Πόντου. Ο Φάσης ποταμός και η κοντινή πόλη Βατούμ αποτελούν το ανατολικό όριο του Πόντου ενώ δυτικά ο Πόντος τελειώνει στην Ηράκλεια την Ποντική ή κατά άλλους γεωγράφους στην πόλη Σινώπη, στις εκβολές του Άλυ ποταμού. Ο Πόντος εκτείνεται σε βάθος 200-300 χιλιομέτρων και διαχωρίζεται από την Μικρά Ασία με τις απροσπέλαστες οροσειρές του Σκυδίση, του Παρυάδρη και του Aντιταύρου.
Το σχετικό κείμενο διατίθεται σε μορφή pdf.