Τσολ κ έρημον καραπουρούν

Ο τίτλος της εισήγησης μου είναι ένα δίστιχο μοιρολόγι, που έγινε τραγούδι διαχρονικό, θα έλεγα και παραδοσιακό, γιατί  κατέχει ιδιαίτερη θέση σε κάθε αυθεντική ποντιακή μουσική εκδήλωση ή οικογενειακό παρακάθι. Η μνήμη είναι δύναμη και ο ελληνισμός του Πόντου θυμάται με αυτό το λακωνικό δίστιχο το δράμα των Ελλήνων του Καυκάσου.
 
Ποιοί είναι οι Έλληνες του Καυκάσου; Ο ελληνισμός του ιστορικού Πόντου, τα πέτρινα χρόνια της οθωμανοκρατίας, κάθε φορά που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα εθνικής επιβίωσης, επέλεγε το δρόμο της αναγκαστικής φυγής και σωτηρίας προς τις ομόθρησκες ρωσοκρατούμενες περιοχές.
 
Όταν στον ρωσοοθωμανικό πόλεμο του 1828-1829, τα ρωσικά στρατεύματα του Πασκέβιτς κατέλαβαν τον Ανατολικό Πόντο, όλοι οι υπόδουλοι Έλληνες υποδέχτηκαν με δάκρυα χαράς τους ομόθρησκους ελευθερωτές. Στην ελληνικότατη Αργυρούπολη: «οι χριστιανοί Έλληνες, προεξάρχοντος του αρχιερέως Σιλβέστρου, εξήλθον δαφνοστόλιστοι και μετά ψαλμωδιών και λιτανειών εδέχθησαν τον ορθόδοξον τούτον στρατόν. Αλλά μετ΄ολίγον ειρήνης γενομένης ο μεν ρωσικός στρατός  απεχώρει, οι δε Έλληνες φοβούμενοι την εκδίκησιν, τινές αφέντες α είχον, ηκολούθησαν τους Ρώσους και μετώκησαν περί τα όρια της ρωσικής Αυτοκρατορίας...».  14.000 οικογένειες ακολούθησαν το ρωσικό στρατό και με εισήγηση του στρατηγού  Πασκέβιτς  η ρωσική κυβέρνηση τους εγκατέστησε στην άγονη περιοχή της Τσάλκας, όπου ίδρυσαν 27 ελληνικά χωριά. Μόνο το 1829, μας πληροφορεί ο Felix Fonton, ότι κατέφυγαν στην Τσάλκα της ρωσικής Γεωργίας 42.000 Ελληνοπόντιοι. 
 
Ο δρόμος των   αναγκαστικών μετοικεσιών προς την ομόθρησκη Ρωσία ήταν πλέον ανοιχτός. Ο Κριμαϊκός πόλεμος, η αποκάλυψη των κρυπτοχριστιανών  και η μετακίνηση των Κιρκασίων στα ανατολικά εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας, επιδείνωσαν τις σχέσεις των Ελλήνων με τους ντόπιους και τους νέους μουσουλμάνους πρόσφυγες, με αποτέλεσμα πολλοί να επιλέγουν τον εύκολο τρόπο επιβίωσης, που ήταν ο ξεριζωμός από τα πατρογονικά εδάφη. « Εν τη επαρχία Χαλδίας εκ της περιφερείςας Χαιριάνων, ουκ ολίγος αριθμός Ελλήνων μετηνάστεσεν εις την Ρωσίαν ».
 
Η μαζικότερη αναγκαστική μετοικεσία των Ελλήνων του Πόντου στη Γεωργία αλλά και σε άλλες περιοχές της Ρωσίας έγινε αμέσως μετά τον ρωσοοθωμανικό πόλεμο του 1876-1878. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 100.000 εγκατέλειψαν τον Πόντο την δεκαετία της περιόδου αυτής. Το κλίμα της φοβίας και της τρομοκρατίας που επικρατούσε στον Πόντο, όπως αναφέρεται  σε έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, αιτιολογεί την καθολική απόφαση της εξόδου των υπόδουλων Ελλήνων:« Κατά το 1887,κυρίως, έτος εκ Τουρκίας: Τοκάτ,Σεβαστείας, Καράχισαρ, Ερζιγγιάν και λοιπών εσωτερικών επαρχιών της Μικράς Ασίας, φεύγοντες τους αμείλικτους διωγμούς των Τούρκων, καθαρώς ελληνικοί γεωργικοί ιδία πληθυσμοί μετηνάστευσαν καθ΄ομάδας και εγκατεστάθησαν ως τοιούτοι εις τον Νότιον Καύκασον και ιδίως εις τας περιφερείας του Νομού Καρς, Αρδαχάν, Όλτης, Καγισμάν...» 
 
Με την προσάρτηση της περιφέρειας    του  Καρς στη ρωσική αυτοκρατορία και τη φυγή πολλών μουσουλμάνων από τα εδάφη αυτά στην οθωμανική αυτοκρατορία,  το ανθρώπινο κενό της περιφέρειας αυτής αποκαταστάθηκε, με τις ευλογίες της ρωσικής κυβέρνησης, από τους Έλληνες πρόσφυγες. Μόνο στην περιοχή του Καρς, ιδρύθηκαν 75 αμιγή ελληνικά χωριά, στα οποία έμειναν μόνο 40 χρόνια. Δεν ήταν η γη της επαγγελίας η ακριτική αυτή περιοχή του Καυκάσου, που πέντε μήνες το χρόνο σκεπάζονταν από το χιόνι. Όμως πιστεύω ότι το βαρύ τίμημα της θρησκευτικής, ατομικής και εθνικής ελευθερίας τους έκανε να αγαπήσουν εκείνα τα μέρη και με περίσσια υπερηφάνεια να αυτοαποκαλούνται ανιστόρητα όμως Καυκάσιοι Έλληνες, ένας  ανερμήνευτος διαχωρισμός, που δημιούργησε πολλές τριβές μεταξύ Καυκασίων και Ποντίων τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς στην Ελλάδα.
 
(Επισυνάπτεται ολόκληρο το κείμενο σε μορφή pdf )